چقدر به بافتن و بافندگی علاقه دارید؟ بشر از دیرباز و از همان ایتدا قبل از آنکه تمدن‌های اولیه نیز شکل بگیرد، برای تهیه پوشاک روش‌های متعددی را امتحان کرده است. زمانی پوست حیوانات به‌عنوان پوشش بدن انسان استفاده می‌شد و بعد از مدتی الیاف گیاهی توانست تا حد زیادی جای پوست حیوانات را بگیرد. اما انسان همیشه به دنبال راه‌حل‌های آسان و بهتر بوده تا کاربردی بیشتری داشته باشد و حس زیبایی دوستی او را نیز تامین کند. باتوجه به تمام این موارد، بافندگی به‌عنوان یکی از روش‌های اولیه تهیه و ساخت لباس شناخته می‌شود که در دسته قدیمی‌ترین‌ها نیز قرار دارد.
مصنوعات لباس‌های بافته شده توسط مردمان مصر باستان نشان می‌دهد که قدمت این هنر تقریباً به قرن پنجم بعد از میلاد می‌رسد. در این روش نخ و سوزن‌های مخصوصی به‌عنوان مهمترین و تنها ابزار مورد نیاز برای بافندگی کاربرد داشت و نیازی به وسایل سنگین مانند ماشین‌های بافندگی نبود. بنابراین هر شخصی می‌توانست این هنر و کار دستی را به‌راحتی و در هر زمان انجام دهد. البته هنر بافندگی به همین جا ختم نشد و به‌سرعت رشد پیدا کرد و گسترش یافت. در ادامه قصد داریم کمی درباره بافندگی، روند رشد آن، مراحل متعدد آن، اصول بافندگی و دستگاه‌هایی که استفاده می‌شود اطلاعاتی در اختیار شما قرار دهیم.
بافندگی چیست؟
فرایند بافندگی از به هم پیوستن و گره زدن حلقه‌های نخ با استفاده از سوزن انجام می‌گیرد. حلقه‌های متوالی که در ساختار حلقه قبلی ترکیب و بافته می‌شوند. به همین دلیل بخیه و حلقه جدید آغازی برای بافت حلقه‌های بعدی خواهد بود. درنهایت تمام این حلقه‌های بافتنی یک ورقه از مواد نخ را تشکیل می‌دهند.
در هنر بافندگی تارها به‌صورت مستقیم و موازی در پارچه بافته می‌شوند و نخ‌ها مسیری پرپیچ و خم را در پارچه بافتنی دنبال می‌کنند. روش و مدل بافت نیز باعث می‌شود که پارچه به دست آمده تا حدودی کشسانی داشته باشد و این خاصیت مطلوب است که لباس‌های بافتنی را تبدیل به یکی از لباس‌های پرطرفدار در طول زمستان می‌کند.
بافندگان از گذشته تلاش می‌کردند در کنار انجام اصول کلی بافندگی، هنر خود را به نمایش بگذارند و نقشه‌های دلخواه و مورد علاقه خود را روی پارچه پیاده کنند. این مسئله نیز باعث شده که مدل‌ها و نقوش در بافتنی البسه تا حد خلاقیت انسان‌های متعدد افزایش پیدا کند و متفاوت باشد.
بافندگی پارچه
در رابطه با تاریخچه بافندگی چه می دانید؟
جالب است بدانید که بافندگی به شکل مدون در اصل از قرن پنجم میلادی در خاورمیانه و مصر آغاز شده و بلافاصله بعد از آن توسط تاجران پشم به سایر کشورهای جهان مانند اروپا سفر کرده است. همچنین نمونه‌های بافندگی اولیه که در مصر یافت شده نشان می‌دهد که الیاف بافتنی با استفاده از پنبه ساخته شده‌اند و پشم در بافت کاربرد چندانی نداشته است.
البته در قرن چهاردهم میلادی ماهیگیران از روش و قالب بافندگی برای ساخت جامپر‌های پشمی و گرم و ضد آب برای سفر به دریا استفاده کردند. همچنین در قرن شانزدهم میلادی ماشین‌های بافندگی برای جوراب بافی به کار برده شد و بعد از آن که به اروپا رسید به‌سرعت تبدیل به یک صنعت محلی در ارتفاعات اسکاتلند شد. همچنین مردانی که در کارخانه‌های بافندگی جوراب کار می‌کردند، محصولات تولیدی را به سایر کشورهای اروپایی صادر کردند و به‌زودی کشورهای اروپایی توانستند در تولید و بافت کلاه، کیف، جامپر و سایر لباس‌های بافتنی تبحر و تجربه پیدا کنند و آن‌ها را به بازار عرضه نمایند.
جالب است بدانید که اولین ماشین‌های بافندگی در سال ۱۸۱۶ ساخته شد و بعد از آن کارخانه‌های پشمی بافت برای تولید لباس‌های گرانقیمت و ارزشمند راه‌اندازی شد. در سال ۱۸۵۳ نیز یوجین رودیر اولین کارخانه‌های نساجی پشمی را راه‌اندازی کرد تا به تولید لباس‌های گرانقیمت پشمی بپردازد. این مسیر ادامه پیدا کرد تا اینکه در قرن بیستم لباس بافتنی بخشی از مد در بین تمام مردم جهان شد. در این زمان بود که لباس‌های بافتنی در انواع مختلف شامل لباس‌های پیراهنی، ژاکت کش‌باف، جامپر و… توسط برندهای معروف مد و لباس مانند Chanel به بازار جهانی معرفی شد. علاوه بر آن در این قرن بود که لباس بافتنی به‌عنوان یک لباس کاربردی شیک و مدرن برای زنان و مردان جهان معرفی شد.
تاریخچه بافندگی
تاریخچه بافندگی در ایران
جالب است بدانید که هنر بافندگی در ایران به دوران غارنشینی باز می‌گردد. اقوام ایرانی از همان دوران غارنشینی با استفاده از الیاف پشم گوسفند و بز پارچه‌هایی می‌بافتند و برای پوشش از آن استفاده می‌کردند. با توجه به این تاریخ می‌توان گفت که قدمت هنر بافندگی در ایران به حدود ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد. این هنر در زمان مادها پیشرفته‌تر شد و مادها توانستند پارچه‌های زیبا‌تر و بهتری ببافند.
بعد از آن هخامنشیان بودند که هنر بافندگی را ادامه دادند و با بافت پارچه‌های ابریشمی و پشمی نرم و لطیف این هنر را رشد دادند. شاهان هخامنشی در این دوران لباس‌های فاخری از ابریشم و پپشم بر تن داشتند که با استفاده از آن هنر بافندگی تهیه شده بود.
هنر بافندگی در ایران دوره‌های تاریخی متعددی را پشت سر گذاشت تا آن که به دوران اسلامی رسید. در این دوران بود که صنعت بافندگی و پارچ بافی به رشد و پیشرفت خود ادامه داد. به‌طوری که حتی پارچه بافان در این دوره در دسته نجیب‌ترین و معتبر‌ترین افراد جامعه شناخته می‌شدند.
چرا لباس‌های بافتنی محبوب است؟
بافندگی به‌صورت دستی و ماشینی تقریبا یکسانی را طی می‌کند؛ اما محصول نهایی آن لباسی با تار و پود‌های گرم و منسجم است که در طول زمستان کاربرد زیادی برای حفظ بدن در مقابل سرما و آب و هوای نامساعد دارد.
بافندگی لباس با استفاده از نخ‌ها و متریال مختلف شامل کشمیر، پشم، پنبه و مواد مصنوعی مانند پلی‌استر امکان‌پذیر است. لباس‌های بافتنی که با استفاده از پارچه‌های کشمیر بافته شده‌اند گرم و نرم هستند و بهترین گزینه برای گذران فصل سرد زمستان محسوب می‌شوند.
در رتبه بعدی لباس‌های پشمی هستند که گرمای زیادی دارند و عایق خوبی در برابر هوای سرد به شمار می‌روند. لباس‌های پشمی به دلیل آنکه زبری خاصی دارند، به‌عنوان لباس رویی مانند ژاکت، جوراب و پالتو کاربرد بیشتری دارند. علاوه بر آن بافندگی الیاف پشمی و تهیه لباس‌هایی از پشم کمک می‌کند که لباس رطوبت را به‌خوبی از بین ببرد و در صورت تعریق آن را جذب پوست کند. بنابراین انتخاب خوبی برای جوراب محسوب می‌شود. نکته جالب توجه دیگر درباره پشم این است که به‌راحتی آتش نمی‌گیرد و مقاومت خوبی در برابر رطوبت و آب دارد.
لباس‌های بافتنی بعدی لباس‌های نخی هستند که نسبت به لباس‌های بافتنی پشم و کشمیری خنکی بیشتری دارند و انتخاب خوبی برای اوایل فصل پاییز و بهار محسوب می‌شوند. درنهایت الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر در بافندگی لباس‌های بافتنی به کار می‌روند. قیمت این لباس‌ها بسیار پایین است و کیفیت کمتری نسبت به الیاف طبیعی دارند و حتی در بیشتر موارد باعث تحریکات پوستی می‌شوند.
تفاوتی نمی‌کند که کدام نوع الیاف در بافت لباس به کار رفته باشد؛ درهرصورت لباس‌های بافتنی در بین تمام مردم جهان محبوب هستند و در بیشتر فصل‌های سرد سال کاربرد دارند. علاوه بر آن به دلیل اینکه امکان طراحی و بافت مدل‌های مختلف در این لباس‌ها وجود دارد محبوبیت بیشتری در بین مردم پیدا کرده‌اند.
انواع روش‌های هنر بافندگی
بافندگی در یک دسته‌بندی کلی به دو صورت سنتی و ماشینی قابل تقسیم است. در این میان هنر بافندگی سنتی در سه دسته شامل دستی، داری و دستگاهی تقسیم می‌شود. در هنر بافندگی دستی زنان و مردان با استفاده از میله‌های بافتنی و نخ‌های مختلف به بافت لباس، پارچه، نمد و… می‌پردازند. اما روش بافتنی داری کاملاً متفاوت است. در این روش دستگاه بافندگی ساده‌ای به صورت دار قالی در اختیار بافنده قرار می‌گیرد و تارها و پودها به عمودی و افقی درهم تنیده می‌شوند و پودها روی تارها بافته می‌شود. در روش بافندگی داری محصولاتی مانند گلیم و گبه و قالی تولید می‌گردد.
درنهایت روش بافندگی سنتی دستگاهی برای بافت پارچه‌هایی مانند ترمه، زری، مخمل، کرباس، زیلو، جاجیم و… استفاده می‌شود. تمام موارد ذکرشده که در دسته بافندگی سنتی قرار دارند با استفاده از ابزارهای ساده و به‌صورت دست‌ساز آماده می‌شوند. اما بافندگی با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته روش و مدل متفاوتی دارد که در ادامه بررسی می‌شود.
دستگاه بافندگی
دستگاه‌های بافندگی مدرن
اولین ماشین‌های بافندگی در سال 1589 میلادی و در دوران سلطنت ملکه الیزابت اول طراحی و اختراع شد. این اختراع باعث شد که مسیر تولید پوشاک و نساجی به روش بافندگی تغییرات بسیار زیادی پیدا کند. شاید تا قبل از آن بافندگی با دست اهمیت زیادی بین مردم داشت؛ اما با این اختراع بافندگی مسیر جدیدی پیدا کرد و بافندگی با دست فقط تبدیل به کار تفریحی برای زنان و برخی مردان شد. در ادامه با انواع دستگاه بافندگی برای بافت لباس که صنعت نساجی کاربرد دارند، آشنا می‌شویم.
دستگاه بافندگی تخت Vlakbreimachine
این مدل ماشین بافندگی تارها و پودها را به صورت جداگانه کنترل می‌کند و امکان ایجاد و نقش و نگار در پارچه را فراهم می‌کند. ژاکت‌های پشمی که در دسته پرطرفدارترین لباس‌های مردم جهان هستند با استفاده از دستگاه بافندگی تخت تولید می‌شود.
دستگاه بافندگی گرد Rondbreimachine
این نوع دستگاه بافندگی که در حال حاضر بیشترین کاربرد را در سراسر جهان دارد، برای بافت و تولید پارچه‌های مختلف استفاده می‌شود. با استفاده از این دستگاه می‌توان انواع لباس‌های زیر و بیرونی و جوراب‌های مختلف را تولید کرد. علاوه بر آن بافت ژاکت و شلوار نیز با استفاده از دستگاه بافتنی گرد امکان‌پذیر است. بافندگی دایره‌ای تکنیکی است که در آن چند سوزن بافندگی بدون سر و یا دو سوزن بافندگی به شکل دایره برای بافت کاربرد دارند. علاوه بر آن بخیه‌ها طوری تنظیم می‌شوند که به جای ایجاد یک سطح و تکه صاف از لباس بافته شده، بتوان یک بافت لوله‌ای ایجاد کرد.
دستگاه بافندگی
مراحل بافندگی
به‌صورت کلی مراحل بافندگی شامل سه مرحله پیچش نخ، چله پیچی و آهارزنی است. در فرآیند پیچش نخ، نخ‌ها از یک دسته به دسته دیگر منتقل می‌شوند که بتوان به‌راحتی آن‌ها را در فرایند بافندگی استفاده کرد. علاوه بر آن فرآیند پیچش نخ با هدف افزایش کارایی نخ برای فرآیندهای بعدی، افزایش کیفیت نخ، تمیز کردن و نگهداری نخ و انجام آهار زنی نخ انجام می‌گیرد.
در مرحله بعدی چله پیچی انجام می‌گیرد و نخ‌های تار اساس طول بافندگی هستند. در این مرحله باید تارها به روش مناسب آرایش شوند. به‌طوری که تمام نخ‌ها دارای شکلی پیوسته و متراکم باشند. در این مرحله نیز هدف اصلی از چله پیچی افزایش کیفیت نخ تار است.
درنهایت فرایند آهار زنی در آخرین مرحله بافندگی انجام می‌گیرد. اگرچه در مراحل قبلی تلاش شده تا کیفیت نخ در بالاترین حد خود باشد؛ اما ممکن است برخی از نخ‌ها به دلیل سایش و مقاومت کم ،کیفیت خوبی در این مرحله نداشته باشند. به همین دلیل با آهارزنی مقاومت آن‌ها در برابر سایش افزایش پیدا می‌کند و آهار درست شبیه به یک پوشش محافظ از نخ در مقابل فرسودگی محافظت می‌کند.
نوشته مرتبط:
“ریسندگی چیست؟ معرفی مراحل انجام ریسندگی”
کلام آخر
درنهایت اینکه بافندگی از ابتدا و از همان دوران غارنشینی تا به امروز به‌عنوان یکی از روش‌های محبوب تولید پارچه و لباس در جهان محسوب می‌شود. زنان به‌صورت دستی این هنر را برای تفریح و بافت لباس‌هایی برای فرزندان و اعضای خانواده استفاده می‌کنند. همچنین برخی از مصنوعات بافتنی زیبا مانند قلاببافی با هنر بافندگی انجام می‌گیرد. فرآیندی که در آن دو مجموعه نخ برای تولید پارچه نیاز است و محصول نهایی با توجه به خلاقیت و سلیقه بافنده در مدل‌ها و طرح‌های مختلف تولید می‌شود.
در بافندگی مدرن نیز که با استفاده از دستگاه‌های مجهز انجام می‌گیرد، روند تولید پارچه و بافندگی سرعت بیشتری پیدا کرده و متریال‌های مختلف شامل الیاف پشم، کشمیر، آکرولیک، پنبه، نخ و مواد مصنوعی و پلی‌استر برای بافت انواع لباس‌ها مانند کت، ژاکت، جوراب، شال و کلاه و…. استفاده می‌شود. بافندگی هرروز در حال پیشرفت است و ماشین‌های مدرن با تجهیزات بیشتری برای بالا بردن کیفیت تولید محصولات ساخته می‌شوند. بنابراین بافندگی از زندگی غارنشینی بشر شروع شده و پایانی برای آن وجود ندارد….
