ژاکارد (Jacquard) چیست؟
نوعی پارچه است که که با دستگاه بافندگی مخصوص به خودش بافته میشود. طرح این پارچه به جای آن که روی سطح آن چاپ شود، در تار و پود پارچه بافته میشود. به همین دلیل بافت آن از سایر منسوجات دیگر متفاوت است و به آن پارچه ژاکارد می‌گویند.
در ابتدا ویدئویی کوتاه از خلاصه آشنایی با پارچه ژاکارد را ببینید
تاریخچه پارچه ژاکارد
نام پارچه ژاکارد از روی سازنده آن انتخاب شده است. این پارچه به نام ژوزه ماری ژاکارد (Joseph Marie Jacquard) است که مخترع دستگاه بافندگی پارچه ژاکارد در سال 1801 میلادی است و به همین دلیل نام این پارچه ژاکارد نامیده شد. اصالت این مخترع فرانسوی است.
ژاکارد علاقه زیادی به بافتن پارچه بود و میدانست که بافندگی پارچه کار پیچیده و ظریفی است، اما در عین حال کاری تکراری و خسته‌کننده است و تنوعی نداشت. به همین دلیل او فکری به ذهنش رسید و آن این بود که میتواند پارچه بافی را به شکل خودکار با دستکاری الگوهای ساده انجام داد. به این ترتیب ایده ساخت این دستگاه در ذهن او شکل گرفت و با علاقه شروع به ساخت دستگاه خود کرد.
ژاکارد سیستمی را طراحی کرد که در آن الگوی طرح‌ها روی کارت‌های پانچ شده نقش می‌بست. در هر پرتاب ماکو، یکی از کارت‌ها در مسیر میله‌ها قرار می‌گرفت. الگوی سوراخ‌ها تعیین می‌کرد که کدام میله باید طبق برنامه عبور کند و طرح را ایجاد کند.
دستگاه ژاکارد انعطاف‌پذیر بود و قابلیت ایجاد طرح‌های بسیار پیچیده و متنوعی را داشت. در این دستگاه به جای اینکه چاپ بعد از بافت پارچه به کار رود، طرح‌های ژاکارد همراه با بافت پارچه ایجاد می‌شوند. دستگاه ژاکارد توانایی بافتن هزاران تار را در هم داشت و طرح‌های منحصر به فردی را ایجاد می‌کرد.
پس از یک قرن و نیم از اختراع آقای ژاکارد می‌گذرد و این اختراع انقلابی در صنعت نساجی محسوب میشود. پس از این اختراع در سال 1980 میلادی، دستگاه‌های اصلی الکترونیک بافندگی ژاکارد به بازار عرضه شدند.
امروزه پس از گذشت یک قرن از زمان اختراع این دستگاه، برنامه کارت‌های پانچ ژاکارد به طور گسترده با برنامه‌های کامپیوتری مدرن جایگزین شده است که امکان طراحی‌های پیچیده‌تر را ممکن ساخته است.
به پاس اختراع با ارزش آقای ژاکارد، امروزه همچنان نام ژاکارد روی آن مانده است و می‌ماند.
ژاکارد قرن 21، ژاکارد سال 2020
در حال حاضر پارچه‌های ژاکارد از انواع مختلف الیاف‌ها از پنبه طبیعی و ابریشم تا پلی‌استر مصنوعی و ترکیبات پنبه پلی‌استر تولید میشود. تمام این الیاف‌ها با یک روش تولید می‌شوند. ویژگی اصلی پارچه‌های ژاکارد طراحی آن‌ها است که به جای چاپ یا گلدوزی روی آن، داخل پارچه بافته میشود. به همین علت، بعضی از انواع ژاکارد، دورو و با طرح منها در پشت پارچه هستند.
ویژگی‌های پارچه ژاکارد
ویژگی‌های پارچه ژاکارد به مواد ترکیب شده در آن وابسته است ولی بعضی از ویژگی‌های آن در همه ترکیبات مشترک و مشابه است که در ادامه به آن اشاره میکنیم.
- بادوام و با استقامت بالا
- با ثبات
- خاصیت ارتجاعی و کشسانی دارد
- در برابر ساییدگی و چروک، مقاومت بالایی دارد
- پیچیدگی طراحی آن
- تعداد رنگ‌های به کار برده شده در آن زیاد و متنوع است.
نکته: قبل از اختراع دستگاه بافندگی ژاکارد، بافت این نوع طرح‌ها با دست انجام می‌گرفت که نیروی انسانی و زمان زیادی را مصرف می‌کرد ولی از زمانی که دستگاه ژاکارد اختراع شد و حتی امروزه در صنعت بافندگی، این نوع پارچه با نقش‌هایی که در جزئیات آن دارد در کوتاه‌ترین زمان و به طور اتوماتیک بافته می‌شوند.
جنس پارچه ژاکارد
پارچه ژاکارد نوعی بافت است که میتواند از طیف گسترده‌ای از انواع الیاف بافته شود. از جمله این الیاف‌ها میتوان به کتان، ابرشم، پنبه، پشم و الیاف ترکیبی اشاره کرد که محبوب‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها ژاکارد ابریشمی و ژاکارد پنبه‌ای است.
1. ابریشم
الیاف ابریشم نازک، براق (یا مات) و صاف است که از این نوع الیاف، پارچه ژاکارد تهیه میشود. پارچه‌های بافته شده توسط الیاف ابریشمی، پارچه ژاکارد ابریشمی نامیده می شود که انواع مختلفی دارد:
- ارگانزای ابریشمی
- تافته ابریشمی
- ساتن ابریشمی
- شیفون ابریشمی
- کُرپ ابریشمی
پارچه ارگانزای ابریشمی:
این نوع پارچه که دارای گل‌هایی از جنس ژاکارد است و این گل‌ها می‌توانند در طرح‌هایی باشند که از هم دور یا به هم نزدیک باشند که در این صورت طرح خلوت و یا شلوغی ایجاد میشود.
ژاکارد ابریشمی
پارچه ژاکارد ابریشمی از ابریشم خالص یا ترکیبی از ابریشم بافته و تولید میشود. طرح‌هایی که روی این نوع پارچه قرار می‌گیرد برعکس ابریشم چاپ شده، از نوع بافت است که به روش پیچیده در تار و پود آن بافته میشود. این طرح‌هایی که روی ژاکارد ابریشمی بافته میشود، برجسته و قابل لمس است.
2. پنبه:
اگر پارچه ژاکارد را با الیاف پنبه تولید کنند دارای ویژگی‌هایی مثل قابلیت تنفس، نرم بودن و مات بودن خواهد داشت.این نوع پارچه که برای کُت و دامن، کُت و شلوار، پیراهن و پرده استفاده میشود. کمتر چروک می شود و سبک می‌باشد. همچنین سازگاری مطلوبی با پوست بدن دارد. این پارچه میتواند دارای طرح در دو طرف با رنگ های متفاوت است.
ژاکارد پنبه‌ای
این نوع ژاکارد هم از محبوب‌ترین‌های پارچه ژاکارد است و از الیاف پنبه‌ای تولید میشود. از ویژگی‌های ژاکارد پنبه‌ای میتوان به این موارد اشاره کرد.
- پارچه ژاکارد پنبه‌ای چروک نمی‌شود.
- برای پرده‌های دراپه مناسب است
- بادوام
- عموماً سبک و نرم است
- برای پیراهن، دامن، کت و شلوار هم مناسب است
- ضد آلرژی
- سازگار با محیط زیست
- یک روی آن برجسته و روی دیگر آن فرو رفته است
3. پشم:
الیاف پشم ویژگی‌هایی همچون گرم بودن، نرمی و مات بودن را به پارچه ژاکارد می‌بخشد.
4. کتان:
الیاف کتان ویژگی‌هایی مشابه الیاف پنبه را در پارچه ژاکارد ایجاد می‌کند.
5. ترکیبی:
اگر از الیاف ترکیبی در تهیه پارچه ژاکارد استفاده شود پارچه، نرم تا کمی زبر و دارای شفافیت خواهد شد.
تفاوت انواع مختلف پارچه ژاکارد
هر نوع پارچه‌ای که با ماشین بافندگی ژاکارد بافته میشود، پارچه ژاکارد نامیده میشود. با این حال چند نوع زیر مجموعه مختلف از پارچه ژاکارد وجود دارد که متداول‌ترین آن‌ها را اشاره میکنیم:
زربافت
این نوع از پارچه ژاکارد یکی از متداول‌ترین پارچه‌های ژاکارد بافتنی است که از چین باستان سرچشمه می‌گیرد و اولین بار در غرب در دوران امپراطوری بیزانس پدیدار شد. این پارچه معمولاً از ابریشم بافته میشود، ولی امروزه تولیدکنندگان، پارچه زربافت مصنوعی، پنبه‌ای و حتی پشمی نیز ارائه می‌دهند.
بروکاتل (زربافت حاوی گلدوزی برجسته)
بروکاتل شبیه زربافت است ولی فقط با استفاده از دستگاه ژاکارد بافته میشود. این نوع پارچه معمولاً پیچیده‌تر از زربافت، تولید میشود و الگوهای برجسته و پف‌داری دارد. همچنین این نوع پارچه معمولاً سنگین‌تر و با دوام‌تر از نوع زربافت هستند.
داماسک (دمشقی)
برخلاف زربافت و بروکاتل، داماسک دو طرفه است و در این نوع پارچه معمولاً تنها از یک نخ تار و یک نخ پود استفاده میشود. پارچه داماسک از پارچه زربافت، راحت‌تر بافته میشود و از دستگاه ژاکارد برای تولید آن استفاده میشود.
پارچه روکش‌دار
این نوع پارچه معمولاً برای تولید روتختی و روبالشی استفاده میشود و دارای الگوهای برجسته است که معمولاً این نوع پارچه با دست کوک زده میشود و با دستگاه ژاکارد راحت و آسان بافته میشود.
ژاکارد پنبه‌ای
این نوع پارچه معمولاً پیچیدگی کمتری دارند و در دستگاه ژاکارد بافته میشود. پارچه ژاکارد پنبه‌ای معمولاً قیمت ارزانی دارد و طبیعتاً خرید و کاربرد این پارچه عالی است.
ژاکارد ابریشمی
در گذشته ابریشم نخستین الیاف برای تولید زربافت محسوب میشد و معمولاً این نوع پارچه برای تولید الگوهای پیچیده یا پرده نقشینه ژاکارد به کار می‌رود. پارچه ژاکارد ابریشمی به عنوان لوکس‌ترین نوع پارچه ژاکارد شناخته میشود.
ژاکارد پشمی
پشم هر چند از ابریشم نازک‌تر است ولی معمولاً برای تولید پرده نقشینه‌های ژاکارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. ژاکارد ابریشمی به دلیل اینکه دارای ویژگی عایق است گاهی وقت‌ها برای تولید لباس مخصوص آب و هوای سرد مثل دستکش به کار برده میشود.
ژاکارد مصنوعی
بعضی از تولیدکنندگان ژاکارد از الیاف مصنوعی برای تولید پارچه ژاکارد استفاده می‌کنند، دلیل این کار هم این است که الیاف مصنوعی ارزان‌تر از ابریشم، پنبه یا پشم است. پارچه ژاکارد با الیاف مصنوعی از کیفیت پایینی برخوردار است و روی محیط زیست تاثیرات مخربی می‌گذارد.
کشباف ژاکارد
انواع خاصی از ماشین‌های کشبافی می‌توانند با دستگاه‌های مشابه با ماشین بافندگی ژاکارد مجهز شوند. این دستگاه‌های کشبافی اصلاح شده، پارچه‌های کشباف را با الگوهای پیچیده مثل ژاکارد تولید می‌نمایند.
کاربرد پارچه ژاکارد
پارچه‌های ژاکارد در طرح‌ها، ترکیب‌ها و وزن‌های متنوعی تولید می‌شوند و برای دوخت و تولید محصولات متفاوتی به کار می‌روند. به همین دلیل پارچه ژاکارد طرفداران زیادی را به خود جذب کرده است.
از پارچه‌های ژاکارد سبک‌تر و نرم‌تر معمولاً برای تولید و دوخت انواع لباس‌های بهاری و تابستانی استفاده میشود و از پارچه‌های ژاکارد سنگین برای تهیه لباس‌هاس فصل پاییز و زمستان استفاده می‌کنند.
این نوع پارچه به طور معمول در تولید انواع لباس، کراوات، روبان، در لوازم منزل مثل مبل، پرده و کالای خواب و… کاربرد زیادی دارد.
بنابراین پارچه ژاکارد تنها در تهیه لباس کاربرد ندارد بلکه با توجه به نوع مصرف، بافت و جنس نخ دارای کاربردهای متفاوتی است. این نوع پارچه را میتوان در طراحی داخلی و دکوراسیون نیز به اندازه پوشاک هم استفاده کرد.
انواع پارچه‌های رومبلی، رومیزی و یا پرده‌هایی با جنس ژاکارد هم در بازار موجود است که میتوان محصولات خیلی خوب و با دوامی از این نوع پارچه دوخت.
همچنین میتوان از پارچه ژاکارد برای تخت و تشک هم استفاده کرد. استفاده از پارچه‌های پنبه‌ای در تشک، موجب تنقس و جذب رطوبت میشود. به همین دلیل برای تشک‌های طبی از این نوع پارچه استفاده میشود.
مزایای دیگر پارچه ژاکارد برای تشک، تنظیم دما و آروماتراپی هم هست که به ویژگی‌های تشک اضافه می‌کند. به همین دلیل پارچه‌های ژاکارد بهترین نوع پارچه برای تشک‌های طبی هستند ولی به دلیل قیمت ارزان‌تر پارچه‌های پلی‌استر و رقابت شدید در بازار جهانی، بسیاری از تولیدکنندگان تشک طبی از پارچه‌های پلی‌استر استفاده می‌کنند.
نکته: پارچه‌های ژاکارد را کارخانجات نساجی بعضاً به شکل دو رو هم تولید می‌کنند که در رنگ‌های متضاد بافته می‌شوند و از هر دو رو قابل استفاده هستند.
مزایا و معایب پارچه ژاکارد
- دوام و ثبات بالا
- قوی و ارتجاعی
- مقاومت در برابر چروک
- حس خوبی در هنگام لمس پارچه
- طرح‌ها و رنگ‌های مختلف و متنوع این پارچه باعث شده که محبوبیت فراوانی داشته باشد و انتخاب آن بسیار راحت است.
- پارچه ژاکارد در مقابل سایش بسیار مقاوم است، مخصوصاً برای استفاده پرده
- در برابر شستشو مقاوم است و به راحتی وا نمی‌رود
- پارچه‌های ژاکارد آب را جذب نمی‌کنند
- به راحتی میتوان پارچه ژاکارد را شست حتی در لباسشویی
- پارچه ژاکارد ظاهر شیک و لوکسی دارد و در سالن‌ها و تالارهای مجلل، هتل‌ها و… از این نوع پارچه استفاده فراوان میشود.
- ایجاد ظاهری زیبا در دکوراسیون
به دلیل اینکه پارچه ژاکارد معایب کمی دارد و طرح‌ها و رنگ‌ها بسیار زیادی در بازار موجود است. با قاطعیت میتوان گفت که یکی از پارچه‌های محبوب و پرفروش، پارچه ژاکارد است.
مراقبت از پارچه ژاکارد
همان‌طور که قبلاً در مقالات آموزشی سایت مینل، در زمینه شستشو و نگهداری انواع پارچه گفتیم، یکی از نکاتی که باید در نظر بگیرید این است که هر پارچه‌ای شستشوی مخصوص به خود را دارد و اگر رعایت نشود، ممکن است به الیاف پارچه صدمه وارد شود و پارچه پاره و خراب شود.
حتی در بعضی از مواقع پیشنهاد میکنیم که در صورتی که تجربه و تخصصی در زمینه شستشو ندارید، بهتر است لباس‌های مجلسی و اونایی که گران هستند را به خشکشویی با تجربه و معتبر شستشو را واگذار کنید تا به الیاف پارچه صدمه وارد نشود. ولی در ادامه چند نکته را برای مراقبت و شستشوی پارچه ژاکارد آموزش می‌دهیم.
- از مواد سفید کننده برای شستشو و از بین بردن لکه‌های پارچه ژاکارد استفاده نکنید.
- بعضی وقتا میشود با یک پارچه مرطوب، لکه‌های روی پارچه را برطرف کرد.
- پس از شستشو، پارچه ژاکارد را نباید در معرض نور خورشید قرار داد، زیرا موجب کم‌رنگ شدن پارچه میشود.
- ازم واد شستشوی قوی برای شستن پارچه استفاده نکنید.
- پارچه ژاکارد را بعد از شستشو و خشک شدن از جایی آویزان کنید تا در دمای معمولی خشک شود و دو از آفتاب نگه‌دارید.
- پس از خشک شدن پارچه ژاکارد، برای اتوکشی حتماً از پشت پارچه استفاده کنید و با دمای کم اتوکشی نمائید.
- قبل از اتوکشی حتماً کف اتو را تمیز نمائید تا به پارچه چیزی نچسبد و باعث خراب شدن پارچه و الیاف نشود.
خرید پارچه ژاکارد
طبق آموزشی که در مقاله خرید انواع پارچه یا در مقاله معرفی انواع پارچه سایت مینل منتشر کردیم، گفتیم که اولویت اول برای خرید پارچه، کیفیت و جنس تار و پود پارچه است و بعد سایر اولویت‌ها را معرفی کردیم. بنابراین برای خرید پارچه ژاکارد هم باید ابتدا اولویت را کیفیت و جنس پارچه بگذاریم تا خریدی عالی داشته باشیم.
به طور معمول تشخیص کیفیت و نوع تار و پود پارچه ژاکارد آسان است چرا که طرح‌های برجسته‌ای که روی سطح پارچه بافته میشود یکی از المان‌های دستگاه معروف ژاکارد است و فرق طرح چاپی و بافته شده به راحتی با لمس سطح آن پارچه به راحتی قابل تشخیص است.
حالا که با نحوه تشخیص پارچه ژاکارد آشنا شدید وقت آن رسیده است که چند توصیه قبل از خرید پارچه ژاکارد به شما ارائه دهیم.
به دلیل اینکه پارچه‌های ژاکارد دارای انواع مختلفی است و تنوع طرح‌ها و رنگ‌های زیادی دارد بهتر است قبل از خرید حتماً به فروشگاه‌های اینترنتی معتبر پارچه سری بزنید تا با انواع طرح‌ها و قیمت‌ها آشنایی کاملی داشته باشید.
سایت مینل که به معرفی و آموزش انواع پارچه می‌پردازد گزینه خوبی است که شما با انواع پارچه آشنا شوید و ارزش آن را دارد که برای خریدی عالی چند دقیقه از وقت خود را صرف خواندن مقالات و محصولات آن صرف نمائید.
اگر مقدار پارچه‌ای که نیاز دارید در متراژ بالای 40 متر است پیشنهاد میکنیم که از فروشگاه‌های معتبر خریداری نمائید. و اگر از پارچه فروش‌های سنتی خرید می‌کنید بهتر است اول 1 متر را خریدرای کنید و با دقت آن را بررسی کنید تا اگر مشکلی داشت از فروشگاه دیگری خرید خود را انجام دهید و هزینه خود را بیهوده هدر نرود.
اگر فروشگاهی بازگشت بدون قید و شرط دارد، معتبر است چرا که به پارچه‌های خود ایمان دارد و حاضر است که بدون هیچ بهونه‌ای جنس خود را پس بگیرید.
در صورتیکه از مقاله “پارچه ژاکارد چیست و کاربرد آن” خوشتان آمد و مفید بود، میتوانید این مقاله را به عنوان هدیه‌ای به دوست در شبکه های اجتماعی با دوستان و آشنایان خود به اشتراک بگذارید.
تاریخ انتشار مقاله: 24 فروردین 1400
